Sinds 1 mei 2006 kunnen burgers initiatieven indienen bij de Tweede Kamer. Nederlanders kunnen voorstellen aandragen waar de Tweede Kamer zich over moet uitspreken. Gemeenten hebben al enkele jaren ervaring met burgerinitiatieven. Wat zijn hun ervaringen ?
Burgers verlangen steeds meer directe zeggenschap over gemeentelijke aangelegenheden. Burgers willen ook op andere manieren meedoen aan het bestuur van de samenleving dan alleen via de 'klassieke' politieke participatie. Het burgerinitiatief is een instrument om burgers meer de politiek te betrekken. Andere mogelijkheden zijn:
Met het burgerinitiatief is het voor burgers (die geen lid zijn van de gemeenteraad) mogelijk voorstellen bij de
gemeenteraad in te dienen. Het gaat daarbij om onderwerpen die (nog) niet door de raad zijn opgepakt.
Het doel van een burgerinitiatief is burgers maximale zekerheid te bieden over de behandeling van hun initiatief.
Die behandeling wordt gegarandeerd, doordat de raad verplicht is om het onderwerp op de agenda te plaatsen.
Het burgerinitiatief vult de representatieve democratie aan met participatieve elementen.
Na indiening van het burgerinitiatief vindt reguliere besluitvorming plaats. Essentieel voor het burgerinitiatief is wel dat
de initiatiefnemers 'geestelijk eigenaar' blijven. De rol van de overheid is slechts faciliterend.
De politiek kan een voorstel zonder toestemming van de initiatiefnemers niet aanpassen
of (onherkenbaar) veranderen. De burgers blijven hun eigen idee dus altijd herkennen.
Een goed voorbeeld van een burgerinitiatief is dat van natuurspeeltuinen in Zoetermeer. Dit voorstel van de heer Poolman is inmiddels door de raad behandeld. De heer Poolman verwoordt zijn initiatief als volgt: "als je volwassenen vraagt naar dierbare herinneringen van het buitenspelen van vroeger speelt de natuur daar vaak een belangrijke rol. Weet u het nog: hutten bouwen, in de bomen klimmen, door het struikgewas kruipen, kikkervisjes vangen in de sloot. Natuur daagt kinderen uit tot spel en beweging, het bevordert fantasiespel, je overwint er grenzen en angsten. Kinderen moeten ook weer de gelegenheid krijgen om deze waardevolle ervaringen op te kunnen doen. En dat gaat niet vanzelf. Er is steeds minder ruimte. Dit vrij spelen in de natuur moet weer mogelijk worden in een natuurspeeltuin of speelbos."
Uit onderzoek van het Instituut voor Publiek en Politiek blijkt dat ongeveer de helft van de gemeenten het instrument burgerinitiatief gebruikt. Het aantal ingediende burgerinitiatieven per jaar per gemeente is gemiddeld nog geen twee. Burgerinitiatieven gaan vooral over de (beleids)terreinen ruimtelijke ordening, leefbaarheid en jeugdbeleid. Burgerinitiatieven die door de raad worden gehonoreerd zijn meestal gericht op het realiseren of behouden van voorzieningen.
De meeste gemeenten zien als voornaamste knelpunt een gebrek aan kennis en informatie: burgers
zijn niet op de hoogte van het bestaan van (de regeling) burgerinitiatieven of kunnen niet met de bestaande
regeling uit de voeten. Ook raadsleden weten vaak niet wat het burgerinitiatief precies inhoudt of hoe
ze moeten handelen als een burgerinitiatief wordt ingediend.
Andere faalfactoren zijn vooral de gemeente die niet serieus met ingediende burgerinitiatieven omgaan en
een onzorgvuldige voorbereiding van initiatieven door burgers zelf.
De uitdaging voor gemeenten is burgers goed te informeren over burgerinitiatieven. Een vervolgstap is burgers
actief uit te dagen om gebruik te maken van dit instrument. Dit vraagt om slimme marketing. Zo heeft de
gemeente Leidschendam-Voorburg bijvoorbeeld een prijsvraag gekoppeld aan het burgerinitiatief.
Om de kwaliteit van de burgerinitiatieven te verhogen, zouden gemeenten professionele procesbegeleiding kunnen aanbieden aan initiatiefnemers.
Hoe staat het nu met landelijke burgerinitiatieven ? Dit vraagt iets meer inspanning dan op gemeentelijk niveau. De initiatiefnemers moeten meer dan 40.000 handtekeningen onder Nederlandse bevolking weten te verzamelen. Clean Air Holland wist de landelijke primeur te halen met een burgerinitiatief om de horeca rookvrij te maken.